Học sinh cấp 3 đứng tên bài báo khoa học quốc tế, tranh luận tính thực chất

Học sinh cấp 3 đứng tên bài báo khoa học quốc tế: Vấn đề về tính thực chất và động cơ

Thanh Hùng

Gần đây, dư luận xôn xao trước thông tin một nhóm tác giả Việt Nam bị gỡ bài báo trên tạp chí Journal of Intelligent & Fuzzy Systems thuộc Nhà xuất bản Sage.

Thông tin về bài báo bị gỡ

Bài báo có tiêu đề “Ứng dụng học sâu vào mạng cảm biến không dây để theo dõi cảm xúc của học sinh THPT”, được xuất bản trực tuyến vào ngày 3/8/2023 và bị gỡ trong chiến dịch điều tra của Nhà xuất bản Sage từ đầu năm 2024. Tác giả chính của bài báo là PGS.TS Lê Quang Thảo, giảng viên khoa Vật lý, Trường ĐH Khoa học tự nhiên - ĐH Quốc gia Hà Nội. Đáng chú ý, trong danh sách tác giả còn có 3 học sinh THPT đến từ các trường: Reigate Grammar School, Trường THPT Chuyên Hà Nội-Amsterdam, và Trường THCS và THPT Nguyễn Siêu.

Tính thực chất trong hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh

Vấn đề được nhiều người quan tâm là mức độ đóng góp thực chất của học sinh trong các nghiên cứu được công bố trên các bài báo khoa học quốc tế.

Trao đổi với VietNamNet, một tiến sĩ trong lĩnh vực khoa học công nghệ cho rằng việc học sinh tham gia và đóng góp thực chất, tích cực vào các công trình nghiên cứu khoa học là rất khó. Vị này nhấn mạnh: "Trên thế giới cũng có trường hợp đặc biệt - thường là các thần đồng, song tỷ lệ rất ít. Đặc biệt trong lĩnh vực khoa học và công nghệ, để làm được công trình nghiên cứu có tính khoa học, phù hợp và công bố dưới dạng bài báo quốc tế thường phải từ trình độ thạc sĩ khoa học, tiến sĩ trở lên".

Vị tiến sĩ này phân tích thêm: "Để thực sự đóng góp vào việc phát hiện hoặc xây dựng một kết luận khoa học mới thì rất khó, bởi học sinh thường chưa có đủ nền tảng kiến thức chuyên sâu. Việc đi từ dữ liệu đến kết luận đòi hỏi năng lực phân tích, áp dụng các công cụ và phương pháp khoa học phức tạp, điều mà chỉ những nhà nghiên cứu chuyên nghiệp mới có thể đảm nhận."

Động cơ tham gia nghiên cứu khoa học của học sinh

Tuy nhiên, vị tiến sĩ này cho rằng động cơ tham gia đề tài nghiên cứu khoa học của học sinh THPT mới là điều cần tranh luận và xem xét.

“Nếu các em tham gia cùng thầy đơn giản vì đam mê khoa học và góp sức tích cực vào công trình, rồi được điền tên đồng tác giả thì cũng là việc tốt, không nên ngăn cấm. Nhưng nếu động cơ hướng đến chỉ là có tên trong bài báo quốc tế để thuận lợi vào đại học hay xin học bổng du học... đại khái là những động cơ không trong sáng thì cần phải đẩy lùi. Bởi việc này, đầu tiên không tốt cho chính học sinh, và sau đó không có lợi cho cộng đồng nghiên cứu”, vị này phân tích.

Ông cũng cho rằng, việc học sinh THPT tham gia các công trình nghiên cứu không nên khuyến khích, kể cả khi động cơ là tốt.

“Ở bậc THPT, các em chỉ cần lo học đúng với cấp độ, kiến thức phù hợp lứa tuổi. Lên đại học cố gắng học những kiến thức đại cương, nền tảng cốt lõi cho tốt, rồi nâng dần lên ở trình độ thạc sĩ rồi đến tiến sĩ nghiên cứu vẫn kịp. Chứ không cần phải 'nhảy cóc' - học sinh THPT nghiên cứu khoa học. Việc này làm được thì tốt nhưng thực sự không nên tung hô, kéo lệch”, ông nói.

Quan điểm từ một tiến sĩ khác

Một tiến sĩ khác đang công tác tại một trường đại học ở Hà Nội lại cho rằng “khoa học không có biên giới”. Vị này cho biết, việc một bài báo được gửi đến tạp chí, người phản biện đôi khi không biết tác giả là ai, một người trẻ 17, 20 tuổi hay một giáo sư 80 tuổi.

Vị này cũng nhấn mạnh: “Đúng là việc làm nghiên cứu không phải việc của sinh viên, chứ chưa nói đến học sinh phổ thông, ít nhất phải từ sinh viên sau đại học. Số lượng sinh viên đại học và học sinh THPT công bố được tạp chí quốc tế rất nhỏ. Do đó, người công bố được bài báo quốc tế khi còn ở độ tuổi sinh viên hoặc học sinh phải là trường hợp đặc biệt”.

Vị tiến sĩ này cũng nhắc đến trường hợp nữ diễn viên Natalie Portman, người có bài báo đăng trên tạp chí quốc tế khi còn là học sinh THPT.

“Các em học sinh hoàn toàn có thể đảm nhiệm khâu khảo sát, lấy số liệu thống kê, thậm chí viết. Tuy nhiên, cũng có những trường hợp, hiện tượng các thầy vì mục tiêu thực dụng nào đó mà hỗ trợ cho học sinh, sinh viên của mình có bài báo để xin học bổng đại học, thạc sĩ…”, vị này nói.

Tuy nhiên, vị tiến sĩ cho hay, với từng trường hợp, chỉ những người trong cuộc mới biết động cơ cụ thể, còn người ngoài rất khó để đánh giá.