Cuộc gặp định mệnh giữa Giáo sư Hoàng Xuân Sính và thiên tài toán học Alexander Grothendieck

Giáo sư toán học Hoàng Xuân Sính, với bản luận án tiến sĩ viết tay trong thời chiến, tại văn phòng Trường Đại học Thăng Long, Hà Nội. (Ảnh: AFP)

Bối cảnh lịch sử: Hà Nội trong chiến tranh

Tháng 12 năm 1972, khi Hà Nội oằn mình dưới bom đạn của chiến dịch "Điện Biên Phủ trên không", Giáo sư Hoàng Xuân Sính vẫn miệt mài hoàn thiện luận án tiến sĩ. Ánh đèn dầu le lói soi rọi những trang viết tay trong bối cảnh chiến tranh khốc liệt.

Bà Sính, nay đã 91 tuổi, hồi tưởng: "Chúng tôi đã thoát chết trong gang tấc". Khoảng 20.000 tấn bom đã trút xuống miền Bắc trong 12 ngày đêm liên tục.

Sinh năm 1933, trải qua thời kỳ kháng chiến chống Pháp và trưởng thành trong kháng chiến chống Mỹ, cuộc đời Giáo sư Sính là một phần lịch sử hiện đại của Việt Nam.

Cuộc gặp gỡ định mệnh với nhà toán học Alexander Grothendieck

Trong một cuộc phỏng vấn, Giáo sư Sính đã kể lại bằng tiếng Pháp về cuộc gặp gỡ đặc biệt với nhà toán học "thiên tài" người Pháp, Alexander Grothendieck.

Grothendieck, một trong những nhân vật quan trọng nhất của toán học thế kỷ 20, được mệnh danh là "Einstein của toán học" vì những đóng góp mang tính cách mạng. Ông đã "cách mạng hóa" toán học, tương tự như cách Einstein đã làm với vật lý.

Năm 1967, Giáo sư Sính gặp Grothendieck khi ông đến miền Bắc giảng dạy đại số cho sinh viên và giảng viên.

Bất chấp bom đạn, Grothendieck đã ở lại Việt Nam gần một tháng, sát cánh cùng các nhà nghiên cứu trong hoàn cảnh khó khăn.

"Ông ấy là một giáo viên rất giỏi. Ông biết cách biến những điều rắc rối thành đơn giản đến không ngờ", Giáo sư Sính nhớ lại.

Những kỷ niệm trong gian khó

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội được sơ tán về các làng quê để tránh bom. Grothendieck, Giáo sư Sính và các sinh viên đã sống cùng người dân địa phương, trong điều kiện thiếu thốn điện và nước máy.

"Nhà nhỏ nhưng họ vẫn dành một góc riêng cho chúng tôi, vừa đủ để kê một chiếc bàn làm việc", bà Sính mỉm cười.

Sau khi Grothendieck chấp thuận đề tài luận án, Giáo sư Sính bắt đầu hành trình 8 năm viết luận án mà không có thư viện hay máy đánh chữ.

Khi Grothendieck rời Việt Nam, ông gửi về hai bức thư hướng dẫn ngắn gọn.

Ban ngày giảng dạy, đêm đến, Giáo sư Sính lại miệt mài viết luận án dưới ánh đèn dầu. Bà luôn ao ước có một chiếc đèn pin để có thể học trong màn chống muỗi, bởi đèn dầu rất dễ gây cháy.

Luận án hoàn thành cuối năm 1972, giữa "mưa bom B-52". Mãi đến tháng 5 năm 1975, sau ngày đất nước thống nhất, bà mới bảo vệ thành công luận án tại Đại học Paris Diderot (Pháp).

Đặc biệt, nhờ sự can thiệp của Grothendieck, trường đã chấp nhận bản luận án viết tay của bà. Đây có lẽ là luận án tiến sĩ viết tay đầu tiên mà nhà trường tiếp nhận.

"Giấy viết, thứ tưởng chừng bình thường, cũng hóa thành món xa xỉ giữa mưa bom", bà cười nhẹ.

Trong hội đồng chấm luận án có nhà toán học danh tiếng Laurent Schwartz, người từng đoạt Huy chương Fields.

Di sản và những dấu ấn

Ngày nay, tại Trường Đại học Thăng Long, nơi Giáo sư Sính sáng lập năm 1988, chân dung Grothendieck và Schwartz vẫn được treo trang trọng.

Hàng tuần, bà vẫn trở về thăm trường, cho chim bồ câu ăn và dạo bước trong khuôn viên đầy ắp kỷ niệm.

(Lưu ý: Thông tin về các giải thưởng toán học chỉ mang tính chất tham khảo và không phải là trọng tâm của bài viết.)